اسکرچ (Scratch) چیست؟ زبان برنامه نویسی مخصوص کودکان

زبانبرنامهنویسیاسکرچچیستوچرابرایکودکانمناسباست؟👩‍💻

اسکرچدروازهایبهدنیایجذاببرنامهنویسیاستکهمخصوصکودکانطراحیشده.دردنیایامروزکهکودکانازسنینکمبافناوریاحاطهشدهاند،آموزشبرنامهنویسیکودکانراهیفوقالعادهبرایتبدیلوقتبازیبهیادگیریاست.تصورکنیدفرزندتانبهجایتنهابازیکردن،بتواندخودشدستبهساختبازیبااسکرچبزندوآنراباافتخاربهشمانشاندهد!برنامهنویسیبااسکرچمانندکنارهمچیدنبلوکهایرنگارنگاستونیازیبهنوشتنکدهایپیچیدهندارد،بههمیندلیلیادگیریآنبرایکودکانآسانولذتبخشاست.دراینمقالهبازبانیسادهودوستانهبررسیمیکنیمکهزبانبرنامهنویسیاسکرچچیست،چرابرایکودکانمناسباستوچگونهمیتوانآموزشاسکرچبرایکودکانراشروعکرد.

اسکرچچیست؟(معرفیزبانبرنامهنویسیScratch)🧩

تاحالافکرکردهایداگربچههامیتوانستندباچندکلیکسادهیکبازیبسازندیاداستانموردعلاقهشانراتبدیلبهانیمیشنکنند،چقدرهیجانانگیزمیشد؟ایندقیقاًهمانکاریاستکهاسکرچ(Scratch)برایشانممکنکرده!

اسکرچیکزبانبرنامهنویسیخیلیسادهوتصویریاستکهمثلبازیباپازلعملمیکند.بهجایاینکهبچههامجبورباشندکدهایسختتایپکنند،فقطباکشیدنوچسباندنبلوکهایرنگی،میتوانندبهکامپیوتربگویندچهکاریانجامدهد.

اینزبانبرنامهنویسیمخصوصکودکانونوجوانانساختهشدهوتوسطدانشگاهمعتبرMITطراحیشدهاست.دراسکرچهر«بلوک»مثلیکتکهدستوراست؛مثلاًیکبلوکمیگوید"بپر"،یکیمیگوید"صداپخشکن"،یکیمیگوید"اگرفلاناتفاقافتاد،فلانکاررابکن".بچههااینبلوکهارابهشکلمنطقیکنارهممیچینندویکبرنامهکاملمیسازند.

بااسکرچمیتوانکلیکارجالبانجامداد:

• ساختبازیهایسادهوکودکانه🎮
• طراحیانیمیشنوداستانهایتعاملی🎭
• اجرایپروژههاییکهفوراًرویصفحهنمایشقابلدیدنوتجربههستند👀

یکیازویژگیهایخیلیخوباسکرچبرایبچههایایرانیایناستکهمنوهاوبلوکهارامیتوانبهزبانفارسیدید.بنابرایناگرکودکتانانگلیسیبلدنیست،اصلاًنگراننباشید!اومیتواندکاملاًراحتبامحیطفارسیاسکرچکارکندوبرنامهنویسیرابدوندغدغهشروعکند.

درکل،اسکرچیکیازبهترینانتخابهابرایشروعبرنامهنویسیاست؛چونهمسادهاست،همجذاب،وهمکاملاًمناسبسنوزبانبچههاطراحیشدهاست.

📦چرامیگوییم«برنامهنویسیتصویری»؟

برخلافزبانهاییمثلپایتونیاجاواکهباتایپکردنمتنکارمیکنند،اسکرچکاملاًتصویریاست.یعنیبهجاینوشتندستوراتمتنی،کودکباکشیدنورهاکردن(Drag&Drop)بلوکهایرنگی،مراحلمختلفاجرایبرنامهرامیسازد.

درواقع،کودکمفاهیمپایهبرنامهنویسیراباچشممیبیند،بادستمیچینَد،وباذهنتحلیلمیکند.اینروشیادگیریسهبعدی(دیداری،حرکتی،منطقی)باعثمیشودحتیکودکان۸سالههمخیلیزودبامنطقکدنویسیآشناشوند.

🧱بلوکهایاسکرچیعنیچه؟چندمثالساده:

اسکرچبلوکهایمتنوعیداردکههرکدامعملکردیخاصدارند

اینبلوکهاباعثمیشوندکودکبدونهیچپیشزمینهفنی،بتواندمنطقبرنامهنویسیرادرعملیادبگیرد.

مزایایاسکرچبرایآموزشبرنامهنویسیکودکان🎯

حالابیاییدببینیمچرااسکرچتااینحدبرایبچههامفیداستوچهچیزهاییرابهآنهایادمیدهد:

✅۱.خیلیسادهوتصویریاست

محیطاسکرچپرازرنگوبلوکهایجذاباست.بچههانیازیبهتایپندارند،فقطبلوکهارامثللگوکنارهممیگذارندونتیجهرابلافاصلهمیبینند.حتیبچههاییکهخواندنونوشتنرابهتازگییادگرفتهاندهممیتوانندبهراحتیباآنکارکنند.

✅۲.یادگیریدرکناربازی

بچههابااسکرچبازیمیسازند،داستانتعریفمیکنند،کاراکترمیکشندوصدااضافهمیکنند.درواقعخودِیادگیریتبدیلبهیکبازیمیشود.بهجایاینکهبرنامهنویسیخشکوخستهکنندهباشد،بااسکرچبچههاازیادگیریلذتمیبرند.

✅۳.یادگرفتنمنطقوحلمسئله

باکنارهمگذاشتنبلوکها،کودکیادمیگیردکهبایدبرایهرکارییکدستورمشخصبدهد.اگراشتباهکندوچیزیدرستکارنکند،دنبالدلیلشمیگردد.اینیعنییادگرفتنفکرکردنمرحلهبهمرحله،کهیکیازمهمترینمهارتهایقرن۲۱است.

✅۴.خلاقیتراشکوفامیکند

برنامهنویسیفقطبرایمهندسهانیست!بااسکرچ،کودکانهنرمندهممیتوانندبدرخشند.آنهامیتوانندشخصیتهایکارتونیبسازند،قصهبنویسند،آهنگاضافهکنندوهرچیزیکهدرذهنشاندارندرازندهکنند.اسکرچمثلیکدفترنقاشیدیجیتالاستکهبادکمهزدن،حرکتمیکند!

✅۵.فضاییادگیریمشارکتیوجهانی

اسکرچیکسایتبزرگداردکهبچههامیتوانندپروژههایشانرابابقیهدنیابهاشتراکبگذارند.آنهامیتوانندپروژههایدیگرانراببینند،یادبگیرندوحتیآنهاراتغییردهند(ریمیکسکنند).اینتعاملباعثمیشودیادگیریبهصورتگروهیواجتماعیهمشکلبگیرد.

✅۶.کاملاًرایگاناستوفارسیدارد

برایاستفادهازاسکرچنیازیبهپرداختهزینهیاخریدچیزیندارید.کافیستواردسایتششویدوشروعکنید.اگراینترنتندارید،میتوانیدنسخهآفلاینرادانلودکنید.وازهمهبهتر:تماممنوهاوبلوکهافارسیهستند،کهاینکارراخیلیراحتترمیکند.

✅۷.آموزشپلهپله،ازآسانتاپیشرفته

اسکرچطوریطراحیشدهکهکودکاولباچیزهایسادهمثلحرکتدادنشخصیتشروعمیکند،وبهمروربامفاهیمپیشرفتهتریمثلشرطها،تکرارهاومتغیرهاآشنامیشود.اینروندپلهپله،کودکرانمیترساندوبهاوفرصتمیدهدبااعتمادبهنفسرشدکند.

چگونهآموزشاسکرچبرایکودکانراشروعکنیم؟(مرحلهبهمرحله)🚀

شروعیادگیریبرنامهنویسیبااسکرچنیازیبهپیشزمینهتخصصیندارد.درواقع،اینمسیربایدباهیجان،بازی،کنجکاویوهمراهیوالدینهمراهباشد.دراینجا۷مرحلهیکلیدیراباجزئیاتتوضیحمیدهیم:

1.ایجادانگیزه🌟

پیشازآنکهواردمحیطاسکرچشوید،بهتراستکودکدرکاولیهایازمفهومبرنامهنویسیداشتهباشد.لازمنیستمفاهیمپیچیدهرامطرحکنید؛تنهاکافیستبازبانکودکانهبرایشتوضیحدهید:
«برنامهنویسییعنیاینکهمابهکامپیوتریارباتدستورمیدیمکهکاریروانجامبده.مثلوقتیکهبهیهاسباببازیمیگیبروجلوواونحرکتمیکنه!»
میتوانیدنقشیک«فرماندهنده»و«ربات»رابازیکنیدتابهشکلنمایشی،مفهوم«دستوردادن»و«اجراکردن»راجابیندازید.بازیهاییمثل«الانبپر»،«بروجلو»یا«بچرخ»بهکودککمکمیکندمتوجهشودکهبرنامهنویسیدرواقعدستوردادنبهماشینهاست.

2.آمادهسازیابزار💻

برایکاربااسکرچ،نیازبهوسایلخاصیندارید.تنهایکلپتاپ،کامپیوترخانگییاتبلتکافیاست.کافیستواردسایتscratch.mit.eduشوید.
اگراتصالاینترنتمداومندارید،میتوانیدنسخهیآفلاین(ScratchOfflineEditor)رانیزازهمانسایتدانلودونصبکنید.
پیشنهادمیشوددرمراحلاولیهازلپتاپیاکامپیوتراستفادهکنید،چراکهمحیطکاربریاسکرچدرصفحههایبزرگتربرایکودکقابلفهمتراست.

3.ایجادحسابکاربری🔐

گرچهبدونحسابکاربریهممیتوانازاسکرچاستفادهکرد،اماثبتنامدرسایتاینامکانرامیدهدکهکودکپروژههایشراذخیرهکندودرآیندهآنهاراادامهدهدیابادیگرانبهاشتراکبگذارد.
برایساختحسابکاربری:

• واردسایتاسکرچشویدوروی«JoinScratch»یا«عضویت»کلیککنید.
• یکنامکاربریسادهوکودکپسندانتخابکنید.
• آدرسایمیلوالدراواردکنیدتاحسابتأییدشود.

ایجادحسابکاربریفرصتخوبیاستتاکودکیادبگیرددرفضایاینترنتی،ایمنیوحریمخصوصیچقدرمهماست.

4.آشناییبامحیطاسکرچ🧭

وقتیواردمحیطاصلیاسکرچمیشوید،ممکناستدرابتداکمیپیچیدهبهنظربرسد،امابهزودیهمهچیزآشنامیشود.اجزایاصلیعبارتانداز:

• ناحیهبلوکها(Blocks):درسمتچپصفحهاست.بلوکهابراساسعملکرددستهبندیشدهاند(حرکت،صدا،ظاهروغیره).
• ناحیهکدنویسی:درمرکزصفحهاست؛جاییکهبلوکهارامیکشیدوکنارهمقرارمیدهید.
• صحنه(Stage):درسمتراستقراردارد؛جاییکهنتیجهیاجرایبرنامهرامشاهدهمیکنید.

میتوانیدزبانمحیطرابهفارسیتغییردهیدتاکودکراحتتربااجزایصفحهآشناشود.همراهکودکرویهربخشکلیککنید،چندبلوکرابکشیدورهاکنیدتاتجربهایتعاملیوشهودیداشتهباشد.

5.اجراییکپروژهٔساده🎬

بهتراستکودکدراولینتجربهاشبهسرعتبه«نتیجهقابلمشاهده»برسد.برایاینمنظور،یکپروژهخیلیسادهانتخابکنید:
مثلاً:

• گربهٔاسکرچ(شخصیتپیشفرض)باکلیککردنحرکتکندیابپرد.
• یابعدازفشردنیککلید،صداپخششود.

اینپروژههابهکودکحسموفقیتمیدهندوباعثمیشونداحساسکند«منواقعاًبرنامهنوشتم!»

میتوانیدازقسمت"Tutorials"یا"Ideas"درسایتاسکرچاستفادهکنید؛آموزشهاییویدیوییوتصویریداردکهمرحلهبهمرحلهتوضیحدادهشدهاند.

6.ساختاولینبازیبااسکرچ🎮

بعدازتمرینهایساده،حالاوقتآناستکهکودکایدهیخودشرااجراکند.اینجاجادویخلاقیتواردمیشود.
ازکودکبخواهیدیکبازیسادهطراحیکند.مثلاً:

• بازیایکهدرآنگربهبهدنبالموشبرود.
• بازیایکهکودکبایددرآنسکهجمعکندوباهرسکهامتیازبگیرد.

بهاوکمککنیدایدهاشرابهمراحلسادهتقسیمکند:

• کاراکترهارابسازدیاازکتابخانهانتخابکند.
• حرکتآنهارابابلوکهاتنظیمکند.
• قوانینبازیرابنویسد(مثلاًاگربهسکهرسید→امتیاز+۱)

نیازینیستبازیپیچیدهباشد؛مهمایناستکهکودکبتواند«ازایدهتااجرا»راتجربهکند.

7.نمایشپروژهودریافتبازخورد👏

وقتیپروژهآمادهشد،کودکراتشویقکنیدآنرابهشمایااعضایخانوادهنشاندهد.تحسینواقعیومؤثر(مثل«چهایدهخوبی!»،«چقدرخلاقانهطراحیکردی!»)باعثافزایشاعتمادبهنفسشمیشود.

اگرکودکحسابکاربریدارد،میتوانیدپروژهرادرسایتاسکرچمنتشرکنید.حتیمیتوانیدازپروژههایدیگراندیدنکنیدوبامفهوم«ریمیکس»آشناشود.

بازخوردگرفتنازدیگران،انگیزهکودکراچندبرابرمیکندوباعثمیشودسریعتررشدکند.همچنیناگرکودکپروژههایبیشتریخواستبسازد،اینزمانمناسبیبرایورودبهچالشهایپیشرفتهتر(مثلمتغیرها،شرطهایاطراحیمراحلمختلف)خواهدبود.

🧑‍🏫تجربهواقعیوالدینازآموزشاسکرچبهفرزندانشان:

«دخترم۹سالهاستوعاشقنقاشیوقصهگوییبود.بااسکرچیادگرفتداستانهایشراانیمیشنکند.الانهرهفتهیکپروژهجدیدمیسازدوباپدربزرگشبهاشتراکمیگذارد!»
—مریم،مادریکدانشآموزپایهچهارم

«پسرمنازبازیکردنفقطمصرفکنندهبود.بادورهاسکرچیادگرفتخودشسازندهبازیشود.حالاحتیبرنامهاشرابهمعلمعلومنشانمیدهد!»
—آقایشریفی،پدریکدانشآموز۱۰ساله

آشناییباAppInventorدرکناراسکرچ📱

AppInventorنیزتوسطMITتوسعهیافتهوبرایساختاپلیکیشنهایموبایلیطراحیشدهاست.درستماننداسکرچ،اینابزارنیزبلوکمحوراستاماخروجیآناپلیکیشنهاییبرایگوشیهایهوشمنداست.

• دومحیطمجزا:طراحیظاهراپدربخشDesignerومنطقعملکردآندربخشBlocks.
• مناسبنوجوانان:اگرکودکیدراسکرچپیشرفتکردهباشد،AppInventorقدمبعدیطبیعیاست.
• اجرایپروژهدرموبایل:تجربهدیدننتیجهبرنامهنویسیدرگوشیبرایکودکبسیارهیجانانگیزاست.

استفادههمزمانازScratchوAppInventorباعثمیشودکودکهمدنیایبازیسازیرابشناسدوهموارددنیایواقعیاپلیکیشنهاشود.

نکاتکاربردیبرایوالدین👨‍👩‍👧

• علاقهنشاندهید:باکودکهمراهباشید،بهپروژههایشتوجهکنیدوسوالبپرسید.
• همراهیادبگیرید:اسکرچفرصتیاستتاوالدوفرزندباهمرشدکنند.
• محیطمناسبفراهمکنید:زمانمشخصبرایکاربااسکرچومحیطآرامرادرنظربگیرید.
• تشویقکنید:حتیپروژههایسادههمارزشتشویقدارند.
• صبرداشتهباشید:مشکلاتبخشیازیادگیریاند،کودکرابهکشفراهحلتشویقکنید.

جمعبندی:چرااسکرچیکشروعهوشمندانهبرایکودکاناست؟🎯

زبانبرنامهنویسیاسکرچفقطیکابزارآموزشینیست؛بلکهیکدروازهیجذاب،ایمنوخلاقانهبهدنیایفناوریبرایفرزندانشماست.دردنیاییکهآیندهباکدنوشتهمیشود،یادگیریبرنامهنویسیدیگریکانتخابنیست،بلکهنیازیضروریبرایرشدکودکاندرقرن۲۱است.

اسکرچباطراحیبصری،محیطفارسی،روندیادگیریپلهپله،وامکاناتبینظیربرایساختبازیوداستان،بهکودکانکمکمیکندتفکرمنطقی،حلمسئله،خلاقیتوهمکاریراازسنینپایینتجربهکنند.ازهمهمهمتر،یادگیریاسکرچهیچفشاریاهزینهایندارد؛تنهاچیزیکهنیازاست،کمیهمراهیشماوالدینعزیزومحیطیبرایرشدکودکاست.

اگربهدنبالیکمسیرآموزشیمدرن،لذتبخشوآیندهسازبرایفرزندتانهستید،همینحالاآموزشاسکرچراشروعکنید.همچنینباثبتنامدردورههایتخصصینخبهشو،میتوانیداینمسیررابامربیانحرفهای،محتوایپروژهمحور،وپشتیبانیکاملادامهدهید.
🌟اینجا،جاییستکهکودکاننهفقطبازیمیکنند،بلکهمیسازند.

سوالاتمتداول❓

۱.ازچهسنیمیتوانآموزشاسکرچراشروعکرد؟

از۸سالبهبالامناسباست،ولیبانسخهScratchJrکودکان۵تا۷سالهممیتوانندشروعکنند.

۲.آیابایدانگلیسیبلدباشند؟

خیر،محیطاسکرچاززبانفارسیپشتیبانیمیکندوبرایکودکانایرانیکاملاًقابلفهماست.

آموزشبرنامهنویسیکودکانبدوننیازبهزبانانگلیسی

۳.آیااسکرچبرایآیندهکاربرددارد؟

بله!مفاهیمپایهایمثلشرط،حلقهومتغیرهاهمانهاییهستندکهدرزبانهایپیشرفتهنیزاستفادهمیشوند.اسکرچپایهایقویبرایورودبهزبانهاییمثلپایتونیاAppInventorفراهممیکند.

4.چگونهوالدینمیتواننددرمراحلیادگیریاسکرچنقشفعالداشتهباشند؟

میتوانیدپروژههایمشترکبافرزندتانانجامدهید،درصورتبروزخطااوراراهنماییکنید،اوراتشویقبهاشتراکگذاریپروژههاکنیدوازمنابعآموزشیآنلاینفارسیاستفادهکنیدتامسیریادگیریراجذابترومؤثرترسازید.